2.3. Mum Grafik

Mum Grafik

Mum grafik, teknik analizde en çok kullanılan grafik türüdür. İlk olarak 17. yüzyılda Japon bir pirinç tüccarı olan Homma tarafından geliştirilen ve kullanılmaya başlanan mum grafik, ilk olarak Steve Nison’un, “Japanese Candlestick Charting Techniques (Türkçe: Japon Mum Grafik Teknikleri)” adlı kitabı ile birlikte batı dünyasına sunulmuş ve teknik analizde kullanılmaya başlanmıştır. Tıpkı OHLC çubuk grafikte olduğu gibi, mum grafik de; bir menkul kıymetin, belirli bir zaman dilimi içinde yer alan zaman-aralıklarına ilişkin açılış fiyatını, en yüksek fiyatı, en düşük fiyatı ve kapanış fiyatını göstermektedir. Ancak çubuk grafikten farklı olarak, mum grafikler; piyasa psikolojisinin, piyasa duyarlılığının ve potansiyel zayıflığın görsel göstergelerini de ortaya koymak suretiyle, alım-satım işlemleri için traderlar tarafından göreceli olarak daha kullanışlı bir araç olarak görülmektedir.

Mum Yapısı
  • Mum grafiği oluşturan bir mumun kapanış fiyatı, açılış fiyatından daha yüksekse, söz konusu mum, “yükseliş mumu” olarak adlandırılır ve genellikle yeşil veya beyaz gibi açık renkler ile renklendirilir. Buna karşın, mumun kapanış fiyatı, açılış fiyatından daha düşükse, söz konusu mum, “düşüş mumu” olarak adlandırılır ve genellikle, kırmızı veya siyah gibi koyu renkler ile renklendirilir.
  • Böylece, yeşil bir mumun, yani yükseliş mumunun kapanış fiyatı, mumun ana gövdesinin en üst kısmı, açılış fiyatı ise mumun ana gövdesinin en alt kısmıdır. Buna karşın, kırmızı bir mumun, yani düşüş mumunun kapanış fiyatı ise, mumun ana gövdesinin en alt kısmı, açılış fiyatı ise en üst kısmıdır.
  • Öte yandan; bir zaman-aralığına ilişkin hem yükseliş mumu, hem de düşüş mumu için o zaman-aralığının en yüksek fiyat düzeyi, mumun ana gövdesinden yukarı doğru uzayan ince çizgi; en düşük fiyat düzeyi ise, mumun ana gövdesinden aşağıya doğru uzayan ince çizgi ile gösterilir. Mumun ana gövdesinden yukarıya ya da aşağıya doğru uzayan bu ince çizgilere mumun gölgesi ya da sadece “gölge” denir.
  • Bir mumun şekli ve rengi, onun oluşumu sırasında defalarca değişebilir. Diğer bir deyişle, içinde bulunduğu zaman aralığından yeni bir zaman aralığına geçene kadar, boyu defalarca uzayıp kısalabilirken; rengi ise defalarca yeşil ve kırmızı arasında değişiklik gösterebilir. Bundan dolayı, bir mumun yükseliş mumu mu, yoksa düşüş mumu mu olduğunu görmek için, mumun tamamlanıp kapanmasını beklemek gerekmektedir. 

Mumlar ve Piyasa Psikolojisi 

Mumlar; bir menkul kıymete ilişkin alıcıların ve satıcıların korkusu veya risk iştahı gibi piyasa psikolojisi göstergelerini ölçmek için iyi bir araçtır. Buna göre; 

  • Marubozu” olarak adlandırılan gölgesiz bir yükseliş mumu (yeşil mum), güçlü bir yükseliş trendini işaret eder. Bu mum, ne kadar uzun olursa, alıcıların risk iştahı o kadar fazla demektir. 
  • Göreceli olarak uzun bir alt gölge, göreceli olarak küçük bir gövde ve hiç veya çok kısa bir üst gölgeye sahip bir yükseliş mumu; alıcıların, menkul kıymetin fiyatını, aşağıdan yukarı çıkarmayı başardıklarını belirtmektedir. Bu mum da, güçlü bir yükseliş mumu olarak kabul edilir. 
  • Öte yandan; göreceli olarak uzun bir üst gölge, göreceli olarak küçük bir gövde ve kısa bir alt gölgeye sahip bir yükseliş mumu; satıcıların, menkul kıymetin fiyatını, yukarıdan aşağıya indirmeyi başardıklarını ancak alıcıları yenemediklerini belirtmektedir. Her ne kadar, bu mum da, bir yükseliş mumu olmasına rağmen, zayıf bir yükseliş mumu olarak kabul edilir. Bu söz konusu zayıf yükseliş mumunda, alt gölge ne kadar uzun ve gövde ne kadar küçük olursa, mum o kadar zayıf demektir. 

Mum grafikler, ayrıca 1 ila 4 mumdan oluşturdukları grafik formasyonları sayesinde olası trend dönüşlerini önceden haber verebilirler. Bu mumlar aynı zamanda, peşi sıra gelen mum formasyonları sayesinde trend dönüşünün varlığını da teyit ederler. Bir mumu, olası bir alım-satım işlemi sinyalinin teyidi olarak kullanırken, o mumun göreceli gücünün ve zayıflığının yanı sıra, genel olarak grafikteki trend çizgileri içindeki konumunu da hesaba katmak oldukça önemlidir. Buna göre, zayıf bir mumun, olası bir alım-satım işlemi sinyalinin teyidi olarak kullanılmaması gerektiği her zaman akılda tutulmalıdır. 

Aynı menkul kıymetin aynı dönemi kapsayan ve 15 dakikalık zaman aralığına sahip olan aşağıdaki iki grafik, çizgi grafik ve çubuk grafiğin sunmuş oldukları bilgi miktarları açısından farklarını göstermektedir.

Çubuk Grafik, EUR/USD, 15 dakika
Mum Grafik, EUR/USD, 15 dakika 

Mumların Türleri 

Bir mum grafikteki mumlar; mumun gövdesinin boyutuna ve üst-alt gölgelerinin uzunluğuna bağlı olarak farklı şekillerde ortaya çıkarlar. Bir mumun, illaki bir gölgeye sahip olması gerekmediğini bilmek gerekir. Buna göre;

  • Bir zaman aralığına ilişkin olarak bir mum en yüksek fiyat seviyesinde kapanmış ise, o mumun üst gölgesi olmayacaktır. 
  • Tam tersi şekilde, bir zaman aralığına ilişkin olarak bir mum en düşük fiyat seviyesinde kapanmış ise, o mumun alt gölgesi olmayacaktır. 
  • Öte yandan, bir mum, açılış fiyat seviyesinde kapanırsa, o mumun gövdesi ve rengi olmayacaktır. 
  • Son olarak; bir yükseliş mumu (yeşil mum), o muma ilişkin zaman aralığı içinde ilgili menkul kıymetin fiyatının arttığını ve açılış fiyatının üzerinde kapandığını belirtirken, bir düşüş mumu (kırmızı mum), o muma ilişkin zaman aralığı içinde ilgili menkul kıymetin fiyatının düştüğünü ve açılış fiyatının altında kapandığını belirtmektedir. 

Aşağıda, farklı mum türlerinin bir listesi vardır. Bu mum türlerinden bazıları tek başına bir mum formasyonu oluşturmaktadır.

1. Tipik Mum 

Tipik mum, gövde ve üst/alt gölgelere sahip olan bir mum türüdür. Bu mum türü, mumun ait olduğu zaman aralığı içinde açılış ve kapanış fiyatlarından daha yüksek ve daha düşük fiyat seviyelerinin oluşup daha sonra bu fiyat seviyelerinin geri çekildiğini belirtmektedir. 

2. Marubozu

Marubozu

Açılış fiyatının en alt ve kapanış fiyatının en üst seviyede olması durumunda, Marubozu bir yükseliş mumu olarak oluşurken; açılış fiyatının en üst ve kapanış fiyatının en alt seviyede olması durumunda ise, Marubozu bir düşüş mumu olarak oluşur. Her iki durumda oluşan Marubozu’nun da alt ve üst gölgeleri yoktur. Zaten kelime anlamı itibariyle Marubozu, “tıraşlanmış” anlamına gelmektedir. 

Yükseliş mumu olarak Marubozu, menkul kıymete ilişkin güçlü bir satın alma baskısını belirtmektedir. Bunun anlamı; alıcıların, satıcılara, söz konusu menkul kıymetin fiyatını düşürmelerine izin vermemiş olduğudur. Burada, mum ne kadar uzun ise, yükselişin gücü o kadar fazla demektedir, özellikle söz konusu Marubozu, kendinden bir önceki mumdan daha uzunsa. Tam tersi şekilde; bir düşüş mumu olarak Marubozu, menkul kıymete ilişkin güçlü bir satış baskısını belirtmektedir. Bunun anlamı; satıcıların, alıcılara, söz konusu menkul kıymetin fiyatını arttırmalarına izin vermemiş olduğudur. Burada mum ne kadar uzun ise, düşüşün gücü o kadar fazla demektir, özellikle söz konusu Marubozu, kendinden bir önceki mumdan daha uzunsa. 

Bir alım-satım işlemi stratejisi olarak; bir düşüş trendinin sonunda oluşan yükseliş mumu olarak Marubozu, bir trend dönüşü sinyali olarak kabul edilir. Böyle bir durumda, ilgili menkul kıymetlere ilişkin kısa pozisyon kapatılmalı ve uzun pozisyona geçmek için bir sonraki mumun oluşumu beklenmelidir. Tam tersi şekilde; bir yükseliş trendi sonunda oluşan düşüş mumu olarak Marubozu, bir trend dönüş sinyali olarak kabul edilir. Böyle bir durumda, ilgili menkul kıymetlere ilişkin uzun pozisyon kapatılmalı ve kısa pozisyona geçmek için bir sonraki mumun oluşumu beklenmelidir. 

Her ne kadar, ideal bir tanım olarak Marubozu’nun ne üst, ne de alt gölgeleri olmadığından bahsedilse de, tamamen gölgesiz (yani tamamen traşlı) bir Marubozu’nun görülme ihtimali, tek tarafı traşlı bir Marubozu’nun görülme ihtimalinden daha azdır. Buna göre, tek tarafı traşlı bir Marubozu’da, gölge, mumun kapanış veya açılış fiyat tarafında olabilir. Eğer gölge, kapanış fiyatı tarafında oluşursa, fiyat kapanışa doğru geri itildiği için geçici olarak Marubozu’nun zayıflığını gösterir. Dolayısıyla bu mum, mutlak bir trend geri dönüşü sinyali olarak kabul edilmez. 

3. Doji

Doji

Bir mumun açılış fiyatı ile kapanış fiyatının aynı veya çok yakın olması durumunda, o mumun bir gövdesi oluşmaz. Bu tür mumlara, “Doji” denir. Kelime anlamı olarak, “yeteneksiz” anlamına gelen Doji mumlarının rengi yoktur ve ne yükseliş mumu, ne de düşüş mumu olarak kabul edilmezler. Öte yandan, bu mum türü, bir menkul kıymete ilişkin piyasadaki anlık kararsızlığı ve belirsizliği gösterme eğiliminde olup, mevcut trendin tersine döneceğini haber veriyor olabilir. Ancak bir Doji’yi trend dönüş sinyali olarak kabul edebilmek için, kendinden hemen sonra oluşan mumların, çoklu mum formasyonlarında belirtilen formasyonlara uygun bir şekilde oluştuğunun teyit edilmesi gerekmektedir.

Açılış ve kapanış fiyat seviyesini gösteren yatay çizginin mumdaki pozisyonuna bağlı olarak Doji mumları’nın farklı çeşitleri vardır. Buna göre;

  • Yatay çizginin, alt ve üst gölgeye eşit veya eşite yakın bir mesafeden kesmesi durumunda oluşan Doji mumuna, “Çekçek Adam” denir.
  • Yatay çizginin, alt ve üst bölgeye göre bariz bir şekilde kısa olması durumunda oluşan Doji mumuna, “Uzun Bacaklı” denir.   
  • Alt gölgenin olmadığı, yani yatay çizginin, gölgeyi en altından kesmesi durumunda oluşan Doji mumuna, “Mezar Taşı” denir. 
  • Son olarak, üst gölgenin olmadığı, yani yatay çizgenin, gölgeyi en üstünden kesmesi durumunda oluşan Doji mumuna, “Yusufçuk” veya “Ters Mezar Taşı” denir. 

4. Çekiç ve Asılı Adam

Çekiç ve Asılı Adam

Bir mumun gövdesinin, gölge dahil tüm boyunun 3’te 1’inden kısa olması ve üst gölgesinin olmaması veya çok küçük olması durumunda, söz konusu mumun yükseliş trendinin tepesinde veya düşüş trendinin dibinde olmasına bağlı olarak “Çekiç” veya “Asılı Adam” denir. Buna göre;

  • Eğer belirtilen özelliklere sahip mum yükseliş trendinin tepesinde görülürse, bu muma, Asılı Adam denir. 
  • Tam tersi şekilde düşüş trendinin dibinde görülürse, bu mama Çekiç denir. 

Tıpkı Doji gibi, Çekiç ve Asılı Adam da anlık kararsızlığı ve belirsizliği gösterir ve bir trend dönüş sinyali olarak kabul edilmesi için sonraki mum çubuğundan onay gerektirir.

5. Kayan Yıldız ve Ters Çekiç

Kayan Yıldız ve Ters Çekiç

Bir mumun gövdesinin, gölge dahil tüm boyunun 3’te 1’inden kısa olması ve alt gölgesinin olmaması veya çok küçük olması durumunda, söz konusu mumun yükseliş trendinin tepesinde veya düşüş trendinin dibinde olmasına bağlı olarak “Kayan Yıldız” veya “Ters Çekiç” denir. Buna göre;

  • Eğer belirtilen özelliklere sahip mum yükseliş trendinin tepesinde görülürse, bu muma, Kayan Yıldız denir. 
  • Tam tersi şekilde düşüş trendinin dibinde görülürse, bu mama Ters Çekiç denir. 

Tıpkı Doji gibi, Kayan Yıldız ve Ters Çekiç de anlık kararsızlığı ve belirsizliği gösterir ve bir trend dönüş sinyali olarak kabul edilmesi için sonraki mum çubuğundan onay gerektirir.